Öğrenilmiş çaresizlik psikoloji biliminin üzerinde araştırma yaptığı ve uzun süre durduğu konulardandır. İlk olarak Martin E. P. Seligman tarafından tanımlanmıştır. Öğrenilmiş çaresizlik, geçmişte yaşanılan kötü deneyimlerden çıkarılan olumsuz koşullanmanın bugünkü davranışları belirlemesidir. Bir başka deyişle; kişilerin kontrol edemediği negatif durumlarla karşılaşması sonucunda ortaya çıkan çaresizlik duygusu için kullanılan bir terimdir.
Başarısız olma korkusu
Hayatımızın bir bölümünde üniversite sınavı yer almıştır. Hangi birimiz korkmadık ki başarısız olmaktan. Bütün bir geleceğin kısa zaman dilimine sığdırılması ne kadar doğru orası tartışılır ama burada sınav sisteminin teknik ayrıntılarına girecek değilim. Evet, yaşanılan korkularımızın temeline indiğimizde çocukluk karşımıza çıkıyor. Çocukluk dönemi ne kadarda önemlidir, oysa farkında mıdır anne babalar. Yeni nesil anne babalar çocuk eğitimi konusunda oldukça bilinçli olduğunu görmekteyiz ama bu durumu abartanlar da yok değil.
Öğrenilmiş çaresizlik örnekleri
Çocuk doğar doğmaz başlar öğrenmeye, çevresini keşfetmeye. Herkes yavrusunun ileride daha başarılı iyi kariyer sağlamasını ister elbette. Bunun için amansız mücadelelere giren aileler var. Biraz abartılı bir cümle kurmadınız mı diyebilirsiniz. İnanınki çocuklarını “yarış atı“ durumuna sokan ebeveynler ne yazık ki mevcut. Saat bilmem kaçta dil kursu, hafta sonu piyano dersi efendim, hafta içi okul ek dersleri… Böyle uzar gider. Amaç bu dünyada bir nebze olsun mutlu olmak değil mi, bir bakmışsınız ki çocukluk elden gitmiş. Sonrasında çocuklarından daha hevesli, oyuncaklarla oynayan babalar, anneler. Çocuğun omuzlarına yüklenen bütün bu sorumluluklar onun iç dünyasında amansız fırtınaların kopmasına neden olabilmekte.
Herkes piyano çalmayabilir, bütün çocuklar matematikte süper olmayabilir lakin biz büyükler yavrularımızı karşılaştırmaktan geri durmadığımız için ne yapsın çocukcağız. Evet komşumuzun oğlu matematikten çok iyi ama sizin oğlunuzda resimde çok yetenekli. Bunu durumu fark etmek yerine anne babalar hemen bir kıyaslamaya girerler. Hoş geldin öğrenilmiş çaresizlik. Çocuk anne babasını mutlu etmek adına matematiğe olanca hırsıyla çalışmıştır ama başarı elde edemeyince kendine olan güveni sarsılmıştır. Seneler geçse de konular değişmiş olsa da bir kere beyinde yer etmiştir ben bunu başaramam duygusu. Konuların değişmesi kolaylaşması bu fikri beyinden kazımakta yetersiz kalmakta ne yazık ki.
Öğrenilmiş çaresizlik nedenleri
Sürekli aşağılanma ve hor görülme
İnsanlara olan güveni kaybetme
Aynı ya da farklı durumlarda pek çok başarısız sonuçlar olması
Başkalarının olumsuz yaşamları
Kişinin kendi psikolojik sorunları
Kendine olan güven ve güvensizlik sorunları
Olumsuz çevre koşulları
Kişinin sosyal ortamındaki hareketsizliği
Başarılı sonuçların motive edilmemesi
Sürekli eleştiri alma
Baskıcı anne ve baba tutumları
Stresli iş ortamı veya aile ortamı
Yeniliklere açık olmamak
Bu ve bunun gibi nedenlerden doları öğrenilmiş çaresizlik gelişmekte. Her bir insan milleti oluşturan unsurun en küçük parçası olduğuna göre yavrularımızın içindeki cevheri köreltmemeniz dileğiyle…